ประคำดีควาย สมุนไพรรักษาชันนะตุ
ประคำดีควาย หรือ มะคำดีควายเป็นไม้ที่คนรู้จักมาตั้งแต่โบราณ และมีสรรพคุณทางด้านสมุนไพรยอดเยี่ยม ใช้เป็นยาสระผม ชื่อสามัญ Soapberry Tree หรือ Soap nut tree เป็นพืชในวงศ์เงาะ มีชื่อท้องถิ่นอื่น ๆ ว่า ส้มป่อยเทศ(เชียงใหม่), ชะแซ(กะเหรี่ยง แม่ฮ่องสอน), คำดีควาย(ใต้), มะซัก(เหนือ) เป็นต้น เป็นไม้ใหญ่ชนิดหนึ่งที่เรือนยอดหนาทึบ สูงได้มากกว่า 20 เมตร ขึ้นอยู่ตามป่าดิบแล้ง ป่าเบญจพรรณ เมล็ดกลมดำ มีเปลือกแข็งหุ้ม และผลนี่แหละมีสารเคมีสำคัญหลายชนิดที่น่าศึกษา
องค์ประกอบทางเคมี:
เนื้อผลมะคำดีควาย ประกอบด้วยอนุพันธ์ไทรเทอร์พีนอยด์ ได้แก่ เฮเดอราจินิน (hederagenin) แชนโดไชด์บี (sapindoside B) และอีมาจินโทไซด์บี (emarginatoside B) เป็นต้น และมีองค์ประกอบจำพวกกรดไขมัน แอลกอฮอล์ และเฟลโวนอยด์ เช่น เคอร์ซีทิน (quercetin) เคมเฟอรอล (kaempferol) และน้ำตาล เป็นต้น
จากการศึกษาพบว่าสารสกัดจากผลมะคำดีควาย มีฤทธิ์ต้านเชื้อราที่ก่อโรคผิวหนัง เช่น Cryptococcus neoformans, Candida albicans และ Epidermophyton foccosum เป็นต้น และสารสกัดน้ำจากเปลือกผลผสมกับแชมพูที่ความเข้มข้น 5 มิลสิรัม/มิลลิสิตร ทำให้เส้นผมสะอาดและลดอาการคันศีรษะได้
ส่วนที่ใช้ทำยา
- ผลแก่ รสขม ดับพิษต่าง ๆ แก้กาฬภายใน แก้พิษร้อน พิษไข้ พิษซาง แก้ชันนะตุ แก้เชื้อรา
- เมล็ต รสเฝื่อนเมา แก้โรคผิวหนัง
สรรพคุณตำรายาไทย
- ใช้ ผล ต้มเอาน้ำชโลมผม แก้ชันนะตุ(โรคผิวหนังพุพองบนศรีษะเด็ก) แก้เชื้อรา แก้รังแค แต่ไม่ควรทิ้งไว้นานเกินไป ระวังอย่าให้เข้าตา จะทำให้แสบตา ตาอักเสบได้
- ต้มเอาฟองสุมหัวเด็กแก้หวัด คัดจมูก
- แช่น้ำล้างหน้า รักษาผิว
- ตำรายาแผนโบราณใช้ผล รสขม ดับพิษต่างๆ บำรุงน้ำดี แก้กาฬภายใน
- สุมเป็นถ่าน ทำยากินแก้ร้อนในกระหายน้ำ ปรุงยาแก้พิษร้อน พิษไข้ แก้ไข้เซื่องซึม พิษตานซาง
- ใช้ร่วมกับเมล็ดมะกอกสุมไฟ กินแก้หอบเนื่องจากปอดชื้นปอดบวม แก้ไข้ แก้เสลด สุมฝีอันเปื่อยพัง แก้จุดกาฬ
รูปแบบและขนาดวิธีใช้ยา:
- รักษาชันตุ ใช้ผล 4-5 ผล แกะเอาแต่เนื้อ ต้มกับน้ำประมาณ 1 ถ้วย ใช้น้ำทาที่ศีรษะที่เป็นชันตุวันละ 2 ครั้ง เช้า เย็น หรือใช้เนื้อ 1 ผล ตีกับน้ำสะอาดจนเป็นฟอง ใช้สระผมที่เป็นชันตุวันละ 1 ครั้ง จนกว่าจะหาย
- รักษาผิวหนังพุพอง น้ำเหลืองเสีย ใช้ผล 10-15 ผล ต้มกับน้ำพอประมาณ นำเฉพาะน้ำมาชะล้าง หรือแช่บริเวณที่เป็นแผลนาน 5 นาที ทั้งเวลาเช้าและเย็น
ประโยชน์ของประคำดีควาย
- ผลสกัดเอาน้ำ คลุกกับเหยื่อ ฉีดพ่นกำจัดหอยเชอรี่ในนาข้าวได้
- ผลสามารถนำมาใช้เบื่อปลาเพราะมีความเป็นพิษต่อสัตว์เลือดเย็นมาก โดยเฉพาะปลา หรือนำมาใช้เป็นยาฆ่าแมลง
- สาร saponin เป็นสารที่ละลายน้ำแล้วเกิดฟอง ใช้เป็นสารชะล้าง ใช้แทนสบู่ชำระร่างกาย สระผม ซักผ้าไหม ผ้าฝ้ายได้ดีมาก หรือทำความสะอาดเครื่องใช้ ใช้สระผมได้
- ผลนำมาทุบให้แตกแล้วนำไปแช่กับน้ำ นำมาใช้ล้างหน้าเพื่อรักษาผิว
ข้อแนะนำและข้อควรระวัง
- การกินผลทำให้เกิดอาการคลื่นไส้อาเจียน ท้องร่วง ระคายเคืองระบบทางเดินอาหารได้
- หากเป็นผงซึ่งมีสารซาโปนินอยู่ เข้าทางจมูก ทำให้เกิดอาการระคายเคือง จามได้
- ถ้าฉีดเข้ากระแสโลหิตทำให้เม็ดเลือดแดงแตก เป็นพิษมากต่อสัตว์เลือดเย็น (ใช้เบื่อปลา) ใช้เป็นยาฆ่าแมลง
- หากนำมาใช้สระผมต้องระวังอย่าให้เข้าตา เพราะจะทำให้แสบตา ตาอักเสบได้ และไม่ควรใช้ในปริมาณมากหรือใช้บ่อยจนเกินไป หากใช้แล้วให้ล้างออกให้หมด มิฉะนั้นอาจทำให้ผมร่วงได้ และเมื่อใช้รักษาจนหายแล้วก็ให้เลิกใช้
แหล่งข้อมูล
ฐานข้อมูลเครื่องยาสมุนไพร ม.อุบลราชธานี
สถาบันการแพทย์แผนไทย https://ittm.dtam.moph.go.th/
รวบรวมและเรียบเรียงโดยเซนเฮิร์บชอป
ใส่ความเห็น